Van grijs boogje naar mouwleeuw

Nationaliteitsembleem

Leeuw, letters en omlijsting zijn uitgevoerd in de kleur oranje”? (ministeriële beschikking 27 februari 1960). Het is zo’n embleem waarvan je je niet kunt voorstellen dat het er ooit niet is geweest en toch is dat zo. Op de veldgrijze uniformen van voor de Tweede Wereldoorlog bestond het nog niet. De oorsprong ervan gaat terug naar de roerige meidagen van 1940. Op 10 mei 1940 valt Nazi-Duitsland het neutrale Nederland binnen. De strijd is kort maar hevig. Een grote groep Nederlandse militairen wijkt uit naar het nog onbezette België en Frankrijk en vandaar met schepen naar het Verenigd Koninkrijk. In juni 1940 verzamelen zich in een tentenkamp bij Portcawl 120 officieren, 360 onderofficieren en 980 korporaals en manschappen. Ze zijn afkomstig van de infanterie, het Korps Wielrijders, cavalerie, artillerie, genie, de Luchtvaartafdeling, Politietroepen en Marechaussee. Ze vormen het “Detachement Koninklijke Nederlandse Troepen in Groot-Brittannië”?. Foto’s uit de periode zijn zeldzaam en tonen een ongeorganiseerde groep Nederlandse militairen in allerlei uniformen en uniformdelen. De mannen droegen vaak al wekenlang dezelfde, vaak totaal versleten, kleding. De meesten in veldgrijs, waardoor ze door de Britse bevolking vaak voor Duitsers werden aangezien, al dan niet in krijgsgevangenschap. Op enkele foto’s is een bijzonder embleem te zien: een grijs boogje met een kader en letters “NETHERLANDS”? in oranje katoen geborduurd. Het boogje loopt niet gebogen met de schoudernaad mee, zoals je zou verwachten, maar precies andersom. Waarom dit zo is, valt niet na te gaan. Vermoedelijk is het een ontwerp- dan wel productiefout, maar met zekerheid valt het niet te zeggen. Het is geen officieel embleem, dat wil zeggen vastgesteld bij Ministeriële Beschikking. Met deze Nederlandse aanduiding wilde men de militairen herkenbaar maken en onderscheidend van de vele andere buitenlandse militairen die het Verenigd Koninkrijk binnenstroomden.

Leeuw

In de collectie van onze Regimentsverzameling Brigade en Garde zijn twee exemplaren van het embleem bewaard gebleven. Zeldzaam, want ze werden na die eerste zes weken tegelijk met de uniformen vernietigd waarop ze veelal provisorisch waren aangebracht. Met een Ministeriële Beschikking van 19 juni 1940 nr. 17 werd bepaald dat de Nederlandse militairen in Engeland gekleed zouden worden zoals het Britse leger, maar wel voorzien van Nederlandse onderscheidingstekens. Verplicht werd een embleem dat bestaat uit een naar rechts klimmende Nederlandse leeuw (uit het Rijkswapen), staande op een banderol met daarin het woord “NEDERLAND”? , “uitgevoerd in oranje kleur en te dragen op de linkermouw, 4 cm onder de kopnaad van de jas-DT, het jak-VT, de overjas en de regenjas”?. Het grijze, vooroorlogse Nederlandse uniform, voorzien van de banderol met “NETHERLANDS”? verdween eind juni 1940 definitief. Opvallend is wel dat de banderol waarop de leeuw in het nieuwe embleem staat, heel erg veel op deze banderol lijkt. Het lijkt erop dat de onbekende ontwerper het als basis heeft gebruikt en hier simpelweg de leeuw op heeft geplaatst.

Ministeriële Beschikking

In die oorlogsjaren in het Verenigd Koninkrijk werden diverse varianten van de mouwleeuw aangemaakt. Zo werd vanaf 1941 gekozen voor een dunner oranje katoengaren en werden de manen en klauwen van de leeuw met zwart afgezet. In 1944 werd het embleem voor het eerst in Nederland aangemaakt (in het bevrijde zuiden). De leeuw is dan meer gedetailleerd (onder andere de pijlenbundel), het zwart van de manen en klauwen verdween weer en de kleur is oranje-geel.

Na de oorlog, kwam er een Ministeriële Beschikking van 23 april 1946 waarin bekend werd gemaakt dat de bestaande mouwleeuw werd vervangen door een heraldische meer correct exemplaar, niet rustend op de banderol, terwijl het woord “NEDERLAND”? werd vervangen door de spreuk uit het Rijkswapen “JE MAINTIENDRAI”?. Verder droeg de leeuw voortaan een zogenaamde helmkroon in plaats van de koningskroon. Vanwege grote materiaalschaarste werden in de jaren daarna diverse varianten van de mouwleeuw door elkaar gedragen (uiteraard ook in Nederlands Indië) tot in 1951, toen de eerste variant toch echt vervallen werd verklaard.

In de vele jaren later kwamen er nog vele varianten op de bekende mouwleeuw. Tot op de dag van vandaag siert het nationaliteitsembleem het Dagelijks Tenue van onze Landmachtmilitairen, dus ook van onze Fuseliers. De bandenrol van deze leeuw pakt direct terug op hun ontstaansgeschiedenis: de uitgeweken Nederlandse militairen in Groot Brittannië in juni 1940, waaruit later de Koninklijke Nederlandse Brigade “Prinses Irene”? zou worden gevormd.